OP VERKENNING IN HET BOIS DE LAUZELLE VAN LOUVAIN-LA-NEUVE

Het Bois de Lauzelle in Louvain-La-Neuve (Ottignies) in Brabant Wallon is in de streek van Leuven volgens mij totaal onbekend. Nochtans is het een parel van topnatuur waar je vanuit Blanden in 20 minuten naar toe rijdt door vanaf de Naamse Steenweg de N25 naar Hamme-Mille en Waver te volgen en op de tweede kruising voorbij de E411 (Brussel-Luxemburg) heel even naar rechts te gaan op de N250 (Boulevard de Lauzelle) tot aan parking Malin rechts aan de ingang van het bos, gemakkelijker kan het al niet.

Het bos is niet heel groot, ongeveer 200 ha en privébezit van l’Université Catholique de Louvain. Het is omgeven door grote wegen, enkele kleinere bossen en door vier dorpjes, Lauzelle, Hocaille, Blocry en La Croix. Walibi ligt er niet ver ten noorden van. In het bos zelf hoor je niet veel van het verkeer omdat je in het dal- en brongebiedje zit van het stroompje Le Blanc Ry dat enkele kilometers verder naar het westen uitkomt in La Dyle. Een vierde van het bos behoort wel toe aan de privé golfclub van Louvain-la-Neuve en als natuurliefhebber of fotograaf heb je daar niet veel aan hoewel wandelaars en fietsers er wel kunnen passeren (als je niet bang bent voor rondvliegende ballen). Een deel van het bos wordt ingenomen door het klooster Saint-André de Clerlande, het Château de Clerlande, het Neurologisch Centrum William Lennox en het Château de Limelette.

Louvain-la-Neuve – le Bois de Lauzelle – le Blanc Ry

Over de erfgoedgeschiedenis van het bos ga ik het nog hebben. Het domein is sinds 1994 beschermd als waardenvol patrimonium door de Région wallone met 20 ha als natuurreservaat. Sinds 2002 valt een groot gedeelte onder het Europese programma Natura 2000.

Er zijn een paar goed begaanbare paden en aangeduide wandelroutes en er staan overal leerrijke infoborden opdat je de weg niet zou verliezen en je na zelfstudie meteen als natuurgids kunt optreden.

Op de kaart zie je dat er op vele plaatsen bronnen zijn. Het water van de beek en van de twee gegraven vijvers ziet er inderdaad zeer helder en zuiver uit, de biotische index staat er dan ook 10/10. Er groeien veel waterplanten, kikkers kwaken aan alle kanten en het zou vol moeten zitten met salamanders, kreeften en zeldzame slakken. Uiteraard drink je er dus toch maar niet van want dat zou slecht kunnen aflopen aangezien moderne mensen niet hetzelfde soort maag bacteriën hebben als onze prehistorische voorgangers die hier woonden. Het is echt een wandelbos want je komt overal mensen tegen van alle leeftijden en culturen maar iets zegt me dat voor veel bezoekers de universitaire campus dichtbij is.

Met al die wegen en huizen in Louvain-la-Neuve kan ik het me nauwelijks meer voorstellen maar in het Stenen Tijdperk als de mens zich nog maar juist in onze streken en in ons barre klimaat kan handhaven, is het Bois de Lauzelle een klein stukje van de reusachtige loofbossen die zowat heel het land en West-Europa bedekken. Zoals op andere plekken in Brabant hebben archeologen vlak bij de bronnen van Le Blanc Ry ongeveer op de plek waar nu de kleine vijver La Fourmilière is, een nederzetting gevonden uit de Nieuwe Steentijd en er vuurstenen werktuigen opgegraven. Met deze werktuigen is de ontbossing begonnen waarover we ons nu, 5000 jaar later met reden zorgen maken maar die blijkbaar moeilijk terug te draaien is.

Uit de IJzertijd houdt het Bois de Lauzelle enkele grafheuvels over die je tegenwoordig nog zou moeten kunnen zien dichtbij het aan de noordkant gelegen Bois de Stocquoy op een plek met de naam Fond des Tombes. Op de OSM kaart vind je die plek niet maar op oudere kaarten is het juist iets ten noorden van het Château Clerlande en nog altijd bos.

De Kelten – door de Romeinen ook ‘Galliërs’ of ‘Belgen’ genoemd – mogen beschouwd worden als de eerste echte bosbeheerders en we weten dat het Bois de Lauzelle en al de bossen eromheen in die tijd een heel aantal soorten bomen en struiken bevatte die we vandaag ook nog kennen zoals (zomer)eiken, beuken, haagbeuken, berken, iepen, esdoorns, essen, wilgen, populieren, lindes, wilde kersen, tamme kastanjes, hazelnoten, elzen, hulst en buxus.

Of er in die tijd ook al veel naaldhout – vooral grove dennen, lorken en sparren – groeien vermelden mijn bronnen niet maar op de met zand bedekte hogere hellingen is dat meer dan waarschijnlijk.

De Romeinen nemen de ontginning van de vruchtbare valleien daadkrachtig ter hand en de bomen moeten er in versneld tempo aan geloven. In die tijd is de streek rond het Bois de Lauzelle net als het Zoniënwoud en het Meerdaalwoud deel van het fameuze ‘kolenwoud’ wat wil zeggen dat het bos systematisch wordt opgestookt om er houtskool van te maken. Met het toenemen van de bevolking gaat de ontbossing eeuwenlang voort.

Het kleine Bois de Lauzelle zoals we het nu kennen staat er vooral nog omdat de ondergrond niet geschikt is voor landbouw, aan de ene kant is het er te moerassig, anderzijds zijn de hogere delen steil, zanderig en niet erg vruchtbaar. De Villaretkaart van 1745 toont een flink bebost stuk gebied tussen Wavre en Limelette met de naam “Bois de Warnombrou” dus het meeste bos moet daarna pas gerooid zijn. Op de Ferrariskaart van 1777 heet hetzelfde bos: “Bois de Warlonbrout”.

De naam ‘Auzel’ duikt voor het eerst op in de 12de eeuw maar de betekenis wordt niet uitgelegd. In die tijd heette het bos ‘Warnombroux’ of ‘Warlombroux’ – zoiets als ‘broek’ oftewel moeras van Warinon’. In 1111 bevestigt Hertog Godfried I (met de Baard) van Brabant aan de Abdij van D’Affligem dat deze kan beschikken over haar bezit van de ‘Curtis de l’Ausele’. Deze curtis omvat niet zoveel meer dan wat nu de ‘ferme de l’Auzelle’ is en het grootste deel van het er omheen liggende bos en veld. Eeuwenlang is Lauzelle zelfs te klein om als apart dorp op de kaart te verschijnen. Op de Ferrariskaart van 1777 is het niet vermeld maar op de Villaretkaart wel en zie je er bij de boerderij ook een kapel. Volgens mij is die laatste er nu niet meer maar ik kan mij vergissen.

Louvain-La-Neuve – Bois de Lauzelle – Villaretkaart 1745 (Bois de Warnonbrou)

Met de inval van de Fransen na de overwinning van Fleurus in 1794 worden België, Luik en het Zuidelijke Nederlanden Franse departementen. Een door de Fransen gemaakt opmetingsplan van de ‘Cense de Lauzelle’ spreekt over het ‘Bois d’Afflighem’.

Op 11 november 1796 worden de monniken van Affligem onteigend en het domein van Lauzelle wordt verkocht als nationaal goed.

De verkoopakte spreekt niet over het Bois de Lauzelle maar uit een kadastraal plan van 1811 is het bos verdeeld in een heel aantal percelen met evenzoveel eigenaren. Het begin van de Franse bezetting leidt overigens tot het bijna verdwijnen van alle wild in onze domaniale bossen en zelfs de privébossen.

Het Bois de Lauzelle in Louvain-La-Neuve is een bos met grote natuurwaarden maar het verdient ook een plaatsje in onze nationale geschiedenis. Als niet een van zijn generaals een beetje te lang in dit bos zou hebben uitgerust, dan had Napoleon Bonaparte misschien de slag bij Waterloo wel gewonnen en wat dat zou hebben betekend voor de Europese geschiedenis weet niemand.

In juni 1815 draagt Napoleon na de slag van Ligny zijn generaal Grouchy op om Blücher te achtervolgen om deze te verhinderen zich met Wellington te verenigen. De Pruisische troepen laten bij hun terugtocht uit Waver een brigade achter in de Ferme en het Bois de Lauzelle. Grouchy is in Gembloux en heeft een grote achterstand op Blücher maar gunt desondanks zijn vermoeide troepen enkele uren rust. Als hij de achtervolging opnieuw inzet zijn de kanonnen in Waterloo al aan het woord.

Ondanks de heftige verzoeken van zijn generaals om zich te haasten om Napoleon te hulp te komen, zet hij zijn mars in de richting van Waver voort. In het Bois de Lauzelle komt het tot een hevige veldslag plaats. De Pruisen worden teruggedrongen en verschansen zich in Waver waar het gevecht voortgaat. Grouchy bereikt tenslotte de overwinning maar zal veel te laat horen over de ramp in Waterloo en trekt zich terug in de richting van Namen. Einde van dit verhaal en einde Napoleon, het wild is ondertussen wel teruggekeerd denk ik.

Louvain-la-Neuve – le Bois de Lauzelle – voor de vermoorde verzetstrijders (1944)

Na de Franse revolutie verwerft baron Joseph Van der Linden d’Hoogvorst een deel van het Bois de Lauzelle van de Nederlandse Staat in ruil voor een aantal bezittingen in Vlaanderen. Sinds die tijd gaat de eigendom nog enkele keren over naar plaatselijke en Brusselse grootgrondbezitters en politici.

Dat leidt tot grote ontbossing en in 1831 zelfs tot het ontstaan van heidevelden na onsuccesvolle oogsten op 20 ha nieuw ontgonnen zanderige terreinen en duikt de naam ‘Champs de Lauzelle’ op. Al die tijd wordt – zoals overal in onze streken – het bos als traditioneel hakhout beheerd. Tegen 1880 doet de industriële mechanische bosbouw met het hooghout zijn intrede en worden massaal beuken, zomereiken en Amerikaanse eiken aangeplant. De berk – geïntroduceerd in 1900 maar met een onbevredigende houtopbrengst – wordt op vele plaatsen vervangen door de fijnspar.

Louvain-la-Neuve – le Bois de Lauzelle – le Château de Clerlande

In 1930 koopt Burggraaf Robert Le Hardy de Beaulieu in het Bois de Lauzelle een perceel van 28ha en laat daar in 1932 het Château de Clerlande bouwen. Waar de naam ‘Clerlande’ vandaan komt heb ik nog niet uitgevonden maar het zou een synoniem kunnen zijn voor ‘land dat klaar is om ingezaaid te worden’ (lande clairsemée) of ‘heidelandschap’. Over de geschiedenis van het kasteel weet ik nog niet veel.

Voor zover ik kan nagaan is het nu een hotel en conferentiecentrum en wellicht de zetel van een advocatenbureau. Sinds maart 2017 is er een bureautje in gevestigd met de naam ‘Oh Granny’ dat zich aan ouderen aanbiedt als een alternatief voor het rusthuis door een uitgebreide dienstverlening aan huis. Het gebouw zelf is vooral groot en hoekig maar aan de dalzijde is er een indrukwekkende terrassen-trap.

Aan het einde van de asfaltweg staan ten noord-oosten van het kasteel de gebouwen van het William Lennox Neurologisch Centrum UC Leuven, een hospitaal met 150 bedden voor mensen die aan epilepsie lijden of andere hersenaandoeningen.

Louvain-la-Neuve – le Bois de Lauzelle – aangeplante galerij van haagbeuken

Vlak achter het kasteel staat sinds 1970 het kleine Benedictijner Klooster Saint-André de Clerlande, opgericht ten tijde van de stichting van de nieuwe universiteit. Het klooster telt een twintigtal monniken en heeft een speciale binding met Congo (http://www.clerlande.com/accueil/un-lieu-une-histoire/).

In 1981 wordt vastgesteld dat er veel te veel hardhout in het bos aanwezig is ten opzichte van boomsoorten met zachter hout. Maar dan wordt er al lang niet meer naar het bos gekeken met alleen de ogen van op economie gerichte bosuitbater maar ook en vooral met die van de natuurbeheerder. Sinds de universiteit de scepter over het bos zwaait wordt het beheerd als een ‘multifunctioneel’ bos waarin naast de het natuurbeheer ook de recreatie en het wetenschappelijk onderzoek voorop staan. Of er nog echt veel aan houtexplotatie gedaan wordt betwijfel ik maar hier en daar zie je nog grote stapels omgezaagde bomen.

De nieuwe eigenaar is in toenemende mate de Université Catholique de Louvain (UCL). Om zich te kunnen vestigen worden in de omgeving vele terreinen aangekocht maar of en hoeveel bomen daar nog of opnieuw voor gesneuveld zijn vind ik niet terug. In oktober 1969 worden de eerste gebouwen op de campus plechtig ingehuldigd en bij die gelegenheid wordt heel de site vernoemd als ‘Plateau de Lauzelle’. Blijkbaar spreekt men enige tijd zelfs over ‘Louvain-Lauzelle’ voordat de term ‘Louvain-la-Neuve’ de overhand krijgt.

Voor een volgende keer: de westkant van het Bois de Lauzelle met het Château de Limelette. En ik beloof ook nog een bijdrage over het nabijgelegen Bois des Rêves.