overijse – vliegend hert – OP STAP IN HET LAND VAN DE DIJLE EN DE DEMER

Overijse is bekend om vele zaken zoals zijn vliegende herten en druiven. Wat die herten met druivenserres te maken hebben (behalve dat die kevers graag zoet voedsel hebben) weet ik eigenlijk nog altijd niet maar zeker is dat je ze op warme zomeravonden kan vinden op het hooggelegen domein Solheide vlak bij het stadscentrum, in de omliggende straatjes en op het oude kerkhof.

Over die grote kevers ga ik het hierna hebben, eerst zoom ik even in op de Solheide en de serres.

Overijse beroemt zicht op de teelt van tafeldruiven en na een periode van verval wordt er sinds enige jaren alles aan gedaan om die opnieuw leven in te blazen. In 1964 koopt de provincie Vlaams-Brabant het druivenserrebedijf en de bijbehorende villa van Paul Raussens op de Solheide met de bedoeling om er een demonstratie- en voorlichtingsbedrijf voor de telers van te maken met een focus op ecologische teelten en energie-arme verwarming.

Sinds 1995 staat de gemeente Overijse als spin in het web van het ‘intergemeentelijk druivenplatform’ in voor het onderhoud en de restauratie van de serres. De meeste van die serres zijn ouder dan 100 jaar en 14 van de 18 zijn als monument beschermd. Het werk om dat te doen is bij concessie uitbesteed aan het sociale tewerkstellingsproject 3WPLUS. Ondertussen zijn daar een heel aantal andere ‘groenopdrachten’ bijgekomen, onder andere een uitgebreide composteer-aktiviteit en het onderhoud van het nabijgelegen oude kerkhof.

Volgens mij worden er in de serres ook veel andere zaken gekweekt als druiven want ik zie er alle mogelijke groenten en planten. Het hele project stelt het jaar rond een ploeg van 14 mensen tewerk en moet de toekomst van de tafeldruif verzekeren lees ik en dat betekent dat de serres behouden moeten blijven, dat de kennis van de druiventeelt moet worden verspreid en dat professionele telers steun krijgen voor de kweek van streekeigen plantgoed.

Sinds 2015 kan je hier erkend tafeldruivenplantgoed met BOB-label aankopen. BOB staat hier voor ‘Beschermde Oorsprongs Benaming’, een Europese verordening die sinds 2008 streekprodukten bescherming biedt tegen namaak. Je kan hier cursus volgen en dan kan je een druivelaar huren. Sympathisanten kunnen ook een druivelaar adopteren.

Overijse – Solheide – Vliegend Hert – met uitgeklapte dekschilden

De serres vind ik erg fotogeniek. Het restaureren ervan is een heel speciale stiel en erg arbeidsintensief. Ik lees dat het twee tot drie maanden vraagt om de ruim 2000 (!) stukken glas af te nemen, het gebinte te behandelen, alles terug te plaatsen en te mastieken. Je kan er wel premies voor krijgen heb ik begrepen.

De volgende keer dat ik hier een vliegend hert kom fotograferen beloof ik wat meer ontzag te tonen voor al dat glaswerk waar die dieren tussen leven. Bij de foto’s post ik er ook een van de villa-serristenwoning die op het ogenblik in de steigers staat in het kader van een ingrijpende restauratie.

Heb jij al een broedhoop voor Vliegende Herten (Lucanus cervus) in je tuin? Al wat je ervoor nodig hebt is een beetje droge zonbeschenen grond met een flinke hoeveelheid ingegraven eikenhout (of ander hard vochtbestendig hout) want daar leven die dieren van. Houten palen onder een veranda of langs je oprit zijn ideaal maar niet uitgefreesde boomstronken van omgezaagde bomen zijn uiteraard nog beter.

Geef Vlaanderen’s grootste kevers een flinke hoeveelheid dood hardhout zoals eik, kers, kastanje, robinia, haagbeuk of beuk, graaf het in op een diepte van een halve meter in de grond, laat het een beetje witrotten en ze eten zich dik en rond totdat het huis helemaal op is en ze een eindje verderop een nieuwe woonst moeten zoeken. Zorg er wel voor dat je ingegraven hout wordt aangetast door WITrot en niet door bruinrot want ze zijn nogal kieskeurig dus al je moeite kan vergeefs zijn als je dat zou vergeten. Wat witrot is en hoe je daar aan komt vraag je best bij de plaatselijke milieudienst, natuurvereniging of bij het Instituut voor de Bosbouw (INBO – www.inbo.be). Heel in het kort komt het er op neer dat een witrotschimmel de cellulose en de stof lignine in het hout afbreekt maar de suikers ongemoeid laat. Een bruinrotschimmel breekt ook de suikers af en het is juist daarvan dat de larven moeten overleven. Ik begrijp dat bij eikenhout vooral witrot optreedt dus dat is een goede reden om het te gebruiken als vestigingsplek.

In het bos kan je de kevers tegenkomen op open plekken waar het een beetje zonnig, droog en warm is en waar de wortels van dikke afgezaagde (of afgebroken) bomen in de grond staan.

Overijse – Solheide – Vliegend Hert op de begraafplaats

Het Vliegend hert is een van de grootste kevers in onze streken. Het mannetje kan zo’n acht centimeter lang worden en je herkent hem direkt aan zijn grote zwarte gewei. De vrouwtjes halen ongeveer de helft en hebben geen gewei. Er zijn grote kevers die lijken op vliegende herten zoals de neushoornkever maar die heeft geen gewei (en lijkt op een neushoorn).

De kever is een bewoner van bosrijke gebieden waar de larven hun voedsel kunnen vinden. In Vlaanderen komt hij van nature alleen nog voor in en rond de grotere bossen in Vlaams-Brabant en Limburg.

Maar tegenwoordig moet je in onze streek al naar de Solheide in Overijse met het Regionaal Landschap Dijleland om ze op warme avonden te zien vliegen in het licht van de straatlantaarns tussen de serres en op straat moet oppassen dat je er niet op trapt.

Ze zijn bij ons nogal zeldzaam geworden, vooral vanwege de behoefte van moderne mensen om massaal alles op te ruimen, netjes te maken, in het rond te spuiten en sproeien en hout door steen te vervangen maar ook omdat ze zich niet zo ver verplaatsen en nogal gemakkelijk te vangen zijn door mensen maar ook en zeker door roofvogels. Omdat ze traag zijn worden ze ook gemakkelijk plat gereden of getrapt. In onze bossen komen ze ook niet meer veel voor omdat die met al die grote beuken en eiken te donker geworden zijn.

Overijse – Solheide – een Vliegend hert op je hand

Dus blijf er van af als je ze ziet en verwoest hun woonplaats niet want ze zijn wettelijk beschermd. Vliegende herten zijn volkomen ongevaarlijk. De mannetjes kunnen je met hun gewei niets doen en de vrouwtjes kunnen je wel bijten maar ik heb nog nooit gehoord dat ze dat ook doen om zich te verdedigen want hun harde kaken dienen alleen maar om de schors van een boom te pellen om aan de sapsuikers te geraken. Ik heb al veel foto’s gezien waar ze op een arm of hand zitten. Als je ze in je tuin of boomgaard hebt mag je best fier zijn want dan beschik je over een echte bezienswaardigheid.

In Vlaanderen besteedt het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) heel wat energie in het onderzoek naar deze kevers en naar de mogelijkheden om ze in stand te houden. Op een van de foto’s in deze bijdrage zie je een groot aantal omgekeerde (in totaal 100) ‘manden’ op de grond liggen bij een oude serre. Onder elk van die manden is een kleine ‘broedhoop’ ingegraven, dat wil zeggen een hoeveelheidje hout om te bestuderen hoe de larven op verschillende omstandigheden reageren: wanneer komen de eerste kevers er uit en hoeveel? hoe lang gaat zo’n broedhoop mee en wat is het verschil bij gebruik van verschillende houtsoorten zoals eik, beuk en populier? Die manden liggen er alleen om de twee jaar en dan slechts in de korte periode van de zomertijd waarin de kevers zich laten zien om zich voort te planten.

Het resultaat van dit onderzoek maakt duidelijk dat er al eitjes worden afgezet in het eerste jaar van de opstelling wat betekent dat na een periode als larve de eerste kevers drie jaar later verschijnen. Na 10 jaar is zelfs het hardste hout (eik) verteerd en daaruit volgt dat je eigenlijk veel grotere broedhopen moet aanleggen om het hertenvolkje als zodanig op langere termijn in stand te houden en dat je die ook regelmatig moet ‘verversen’ (of nieuwe maken). Elk seizoen vliegen de grotere mannetjes eerder uit dan de vrouwtjes en de kleinere mannetjes.

De resultaten van het onderzoek zijn nog niet gepubliceerd maar specialist Arno Thomaes van INBO vertelt me dat deze broedhopen naast vliegende herten ook neushoornkevers, gouden torren, penseelkevers, nog andere soorten kevers en een heleboel boktorren opleveren. Dus kom me maar niet meer vertellen dat boshout minder biodiversiteit oplevert dan hooilanden!

Natuurpunt Studie zet samen met het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) een meetnet en zoekt in Vlaanderen de hulp van vrijwilligers. Als je een vliegend hert tegenkomt vragen ze je om dit op ‘Waarnemingen.be’ te melden. Dit jaar doet INBO samen met Natuurpunt Druivenstreek een onderzoek waarbij aan Solheide de Vliegende herten geteld worden door ze met een net te vangen, er een gele stip op te zetten, alle gegevens te noteren en ze dan (natuurlijk) weer vrij te laten.

Sinds enkele jaren worden ze gekoesterd door de Regionale Landschappen die op vele plaatsen broedhopen aanleggen en je van alles kunnen vertellen over hoe je zelf broedhopen in jouw eigen tuin kan maken en hoe je daar zelfs subsidie voor kan krijgen (rld@info.be). Ik vermoed dat je via hen ook aan larven kan geraken om in een nieuwe broedplek uit te zetten. En als je houten palen onder je veranda en aan je oprit moet vervangen komen ze dat ook (bijna) gratis doen als je er geen beton van maakt.

Natuurlijk moet je er wel rekening mee houden dat Vliegende herten niet overal gedijen en het ook niet voor niets is dat ze uit Vlaanderen bijna overal verdwenen zijn. Maar als je bijvoorbeeld woont in de buurt van het Meerdaalwoud dan ziet het er al iets beter uit. Daar kwamen ze altijd voor en misschien hier en daar nog wel. In het huidige bosbeleid worden er meer (soms teveel naar mijn goesting) open plekken en bosranden in het bos gemaakt en meer in het algemeen wordt het bos lichter gemaakt en daar houden die kevers van.

Rondom het bos liggen vele tuinen en boomgaarden op zonnige en soms steile hellingen (Bierbeek, Oud-Heverlee, Beauvechain, Grez-Doiceau) en zijn in alle gemeentes campagnes aan de gang om die tuinen net als de openbare domeinen meer natuurvriendelijk te maken (spuiten mag niet meer en moet je ook echt niet meer doen). Er is ook een spoordijk die tegenwoordig min of meer ecologisch beheerd wordt en waar het hakhoutbeheer domineert. Het lijkt me dat het de moeite waard is om in die omgeving de natuur een handje te helpen want ik begrijp dat die vliegende herten zich niet zomaar uit Overijse tot in het Meerdaalwoud zullen verplaatsen ….

Overijse – Solheide – een vliegend hert op je vel

Anderzijds ben ik al enkele keren in Overijse geweest en ik hoor toch iedere keer dat in die gemeente er niet zoveel burgers te vinden zijn die bereid zijn om van hun tuin een goede biotoop voor vliegende herten te maken (het beton lokt). Dus op de duur is de mooie kolonie in die gemeente misschien toch ook bedreigd in zijn overlevingskansen en houden we niets meer over als we niet voor verspreiding zorgen.

Ik heb ook al broedhopen gezien in Huldenberg/Ottenburg in de buurt van de bossen daar dus er moeten daar toch ook initiatieven zijn? Dus mijn vraag is of en hoe we als gewone natuurliefhebbers en als specialisten een handje kunnen helpen om het Vliegend hert op termijn terug in zijn natuurlijke omgeving terug te brengen als er vanuit de gemeenten en de burgers bereidheid is om daar aan mee te werken? Ik begreep trouwens ook dat zelfs als broedhopen geen vliegende herten opleveren ze toch bijdragen aan de biodiversiteit doordat zich allerlei andere kevers ontwikkelen dus dat is toch winst?

++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++