december 2020
Ernst Guelcher
contact: ernst.guelcher (at) telenet.be
Om het oude oorlogsvliegveld Les Burettes tussen Beauvechain, Bierbeek en Meldert te verkennen heb ik gelukkig hulp gekregen van twee deskundige gidsen, Koen Herregods van Opvelp en Eddy Stas van Meldert. Zonder hen zou ik het nog altijd niet goed weten te vinden.
Les Burettes is de al heel oude naam van een tamelijk nieuwe woonwijk in Beauvechain ten oosten van de Sint Sulpiciuskerk en ten zuiden van de Rue des Anges. Die Engelenweg eindigt aan de hele mooie grote vierkantshoeve ‘La Grande Gayette’ op de splitsing met de Rue de Louvain.
De naam zie ik al op de Ferrariskaart van 1777 en de Villaretkaart van 1745 (‘aux 3 burettes’) en het kan zoiets betekenen als ‘kannetjes’ voor wijn of smeerolie dus misschien was er toen een café.
Les Burettes, een verrassing dankzij facebook. Op zoek naar herinneringen uit de Tweede Wereldoorlog maakt een lezer uit Beauvechain mij attent op ‘la Bataille des 3 Burettes’. En inderdaad is er een veldslag met die naam maar het was wel in de tijd dat er nog lang geen vliegtuigen waren maar tijdens de boerenopstand tegen de Franse bezetting.
Wikipedia: “Op 27 november 1798 verlaat een sterke Republikeinse colonne van infanterie en cavalerie Leuven en gaat een troep Waalse opstandelingen ontmoeten die in Hamme-Mille zijn gemeld. De strijd vond plaats op het kruispunt van Trois Burettes, in Beauvechain, de opstandelingen werden neergeslagen”. Daarbij zouden er tussen de 60 en 150 doden zijn gevallen.
Oorlogen volgen elkaar op omdat mensen niet leren maar hoeveel slachtoffers de Tweede Wereldoorlog in deze streek gemaakt heeft en hoeveel van hen burgers waren weet ik niet maar ik vrees dat het er nog een pak meer zullen zijn geweest als gevolg van het strategisch belang van maar liefst twee militaire vliegvelden.
Vanaf Les Burettes gaan er twee verharde veldwegen richting taalgrens. Die aan de noordkant is de Bevekomstraat, De naam van het zuidelijke baantje staat niet op de Open Street Map maar staat in de streek bekend als de Stenenkruisstraat.
Heel de vlakte is tot aan de horizon een boom- en haagloos akkerland met in het najaar bergen mais en suikerbieten maar in de verte zie je tussen die veldwegen een klein bosje en daar moeten we naar toe.
De snelste weg is langs de Bevekomstraat die je volgt tot aan een kruising. Daar sta je precies op de grens tussen Vlaanderen en Wallonië. Als je nog een stap verder zet kom je in Willebringen (Boutersem) maar inplaats daarvan ga je naar rechts in de richting van het bosje dat dus nog net op het grondgebied van Beauvechain ligt.
Als je links zou gaan kom je aan het natuurgebied de Hazenberg van Natuurpunt en het Remmelenbos en -veld. Beiden zijn belangrijk voor dit verhaal maar dat komt nog ter sprake.
De veldweg richting bosje is niet verhard maar het zal je opvallen dat aan de rand een hele rij brokken beton ligt met hier en daar een bloempje ertussen en overal afval van allerlei aard. Dat beton is het opgebroken restant van een landingsbaan van het vliegveld Les Burettes dat tijdens de tweede wereldoorlog door de Duitse luchtmacht gebruikt werd samen met het terrein van de huidige luchtmachtbasis Le Culot een beetje naar het zuidoosten bij Beauvechain-La Bruyère.
Beide bases werden als een kleine hulpvliegvelden in 1936 ingericht door de Belgische Luchtmacht in het kader van de verdediging tegen een mogelijke Duitse inval.
De eerste was die waar je nu staat, op het Sint-Ermelindusveld (Epine Ste-Ermeline) tussen Meldert en Beauvechain. De tweede was en is nog altijd die aan de Ferme l’Espinette nabij de Chaussée de Wavre in La Bruyère en kreeg de naam ‘Le Culot’.
Hoe het eerste vliegveld er precies heeft uitgezien kan je op het terrein niet meer goed zien maar met behulp van de bijgevoegde kaarten en een luchtfoto kan je toch een idee van krijgen.
Op de topografische kaart van 1939 staat het vliegveld er nog helemaal niet op. Op de kaart van 1969 zijn er nog enkel een paar aanduidingen en op latere kaarten verdwijnt het helemaal, blijkbaar vooral omdat de boeren alles wat na de oorlog nog boven de grond uitstak hebben opgebroken om hun akkers te kunnen gebruiken. Maar als ik het goed begrijp moet het zowat het hele terrein tussen het Remmelenbos en Meldert in beslag hebben genomen.
Dat er om de vliegbases van Beauvechain zwaar gevochten is in de Tweede Wereldoorlog zullen de oudere mensen in de streek nog wel weten.
Het bosje dat je op de foto’s ziet werd in 1936 aangeduid als “Les Burettes”. Na het begin van de oorlog wordt er naar verwezen als ‘Le Culot-East’ en ‘Y-10’.
Voor de voorgeschiedenis en het oorlogsgebeuren haal ik er de tekst bij die Eddy Stas voor Natuurpunt schreef in het kader van de Ruilverkaveling van Willebringen: “Na de economisch goede en voorspoedige jaren twintig, voorspelden de jaren dertig van vorige eeuw weinig goeds. Hitler was aan de macht gekomen in Duitsland en keek begerig richting Frankrijk, België , Nederland, Luxemburg en de rest van West Europa.
Het was bang afwachten in het kleine België. Alhoewel de Belgische generale staven qua oorlogsstrategie nog erg veel aanleunden bij een statische oorlogsvoering met forten en zwaar bewapende linies net zoals de Franse en Engelse staven trouwens, bleven ook zij niet geheel blind voor de realiteit. Veel te laat zo zou blijken.
Met een regelmaat van een klok werd het Belgische luchtruim overvlogen door Duitse verkenningsvliegtuigen. Een interceptie van deze moderne vliegtuigen was allerminst evident voor onze luchtmacht die slechts over verouderde toestellen beschikte die geeneens zo snel en zo hoog konden vliegen. Met de introductie van de Hawker Hurricane kwam hierin verandering en konden ook onze toestellen deze Duitse spionagetoestellen onderscheppen. Niet zonder gevaar zo moet blijken uit een aantal verslagen.
De Belgische generale staf was er uiteraard van overtuigd dat de positie van onze vliegvelden (zoals Goetsenhoven) nu wel erg goed bekend waren bij de vijand en bedacht een plan waarbij in het geheim noodvliegvelden werden opgericht waar bij de eerste uitbraak van de oorlog onze operationele toestellen naar toe zouden kunnen vluchten om op die manier aan vernietiging op de grond door een bombardement te ontsnappen.
Er werd daarom in wijde omgeving gezocht naar terreinen die hiervoor in aanmerking kwamen. Eigenaardig genoeg werden op het plateau van Bevekom twee verschillende hulpvliegvelden opgericht. Ongeveer in het verlengde van elkaar en op erg korte afstand van elkaar. Het eerste vliegveld werd opgericht ter hoogte van het gehucht “le culot” tussen La Bruyere en Beauvechain, een tweede werd opgericht tussen Beauvechain en Honsem en Meldert, ter hoogte van het gehucht ‘les Burettes’.
Deze vliegvelden waren niet meer dan een grasstrook die mooi geïntegreerd werd in de omliggende landbouwpercelen , kwestie om niet op te vallen vanuit de lucht. Om de nodige camouflage te voorzien ‘in geval van’ werden er bosjes en groene stroken voorzien onder dewelke de vliegtuigen en ander materiaal konden verscholen worden in tijd van oorlog. Regelmatig werden deze vliegvelden gebruikt tijdens oefeningen en vooral tijdens de vele alarmen die er werden geslagen. …
De start tot uitbouw van deze vliegvelden werd reeds gegeven in de late jaren 30. Rond 1935 werden de vliegvelden van “Le Culot” en “ Les Burettes” ingericht en in gebruik genomen. De keuze van deze locaties was niet geheel onschuldig. Het terrein was erg open en zonder al te vele obstakels, bovendien waren de vliegvelden erg goed bereikbaar door een druk netwerk van wegen; De centrale ligging, in het midden van het land tussen de belangrijkste Belgische steden, was ideaal. De uitbouw van deze vliegvelden begon rond 1934 en werd voltooid tijdens de mobilisatie in 1938 en 1939.
Het huidige vliegveld “le culot” noemde gewoon terrein nr 25 en “les burettes” gewoon terrein nr 21; Voor de aanleg van deze vliegvelden moesten soms erg historisch waardevolle artefacten verdwijnen. Zo moest de Ermelindis boom verdwijnen.
Ter verdediging van de oprukkende vijandige troepen werd er ook een antitank linie opgetrokken. Deze linie bestond uit zogenaamde “cointet” elementen. Dit waren metalen obstakels die de doortocht van vijandige tanks moesten vertragen of voorkomen. Zij maakten deel uit van de zogenaamde KW-linie (Koningshooikt-waver linie). Resten hiervan vind je nog steeds in de weidse omgeving.”
Tijdens de Belgische mobilisatie bezochten de 1/I/2 (Gloster Gladiator) en 2/1/2 (Hawker Hurricane) het vliegveld. “In geval van aanval zouden de elf Hawker Hurricane toestellen van Schaffen zich naar Les Burettes begeven. Ook de vijftien Gloster Gladiators van dezelfde basis zouden volgen. Op 10 mei 1940 werd Schaffen daadwerkelijk gebombardeerd. Slechts twee Hawker Hurricanes en twaalf Gloster Gladiators konden ontsnappen en landen op Les Burettes.
Op 10 mei 1940 begon de tweede wereldoorlog voor België…. Schaffen werd gebombardeerd , slechts 2 Hawker Hurricane en 12 Gloster Gladiator konden ontsnappen en landen veilig op “les Burettes”.
Later op de dag kwam er nog een derde herstelde Hawker vanuit Schaffen toe op het vliegveld. Waren de Belgische toestellen aan het ergste ontsnapt en was hun positie ongekend voor de vijand? Op 11 mei iets na de noen kwamen Duitse jagers de klein plein bestoken. De verwoesting was groot. Bijna alle vliegtuigen waren vernield… later in de namiddag kwamen de Duitsers terug en werden ook de laatste resterende vliegtuigen vernield.”
Op 14 mei 1940 wordt de streek door de Duitse troepen bezet op en p 17 mei landen de eerste Me 109 E gevechtsvliegtuigen van het Luftwaffe-eskader III/JG 26 op” les burettes”. De bevelhebber van deze eenheid was Gotthard Handrick, atleet met gouden medaille penhatlon Olympische spelen 1936.(https://en.wikipedia.org/wiki/Jagdgeschwader_26 en http://en.wikipedia.org/wiki/Gotthard_Handrick).
Die eenheid verbleef op Les Burettes tot 27 mei 1940 maar koos, gezien de betere bodemgesteldheid, voor de uitbouw van La Bruyère (ook “Le Culot” genoemd, naar de plaatsnaam). Les Burettes bleef gebruikt als schijnvliegveld,
Eigenaardig genoeg werden alle installaties en infrastructuur onderhouden, maar niet gebruikt. Eddy Stas: “Er hing een vreemde zweem van geheimzinnigheid rond het vliegveld van ‘ les burettes’. In juli 1942 werd het vliegveld ‘bezet’ door houten junker 188 vliegtuigen, vermoedelijk als afleidingsmanoeuvre voor het nabijgelegen operationele vliegveld. Er werden obstakels voorzien op de landingspiste, dit om mogelijke landingen van vijandelijke vliegtuigen en commandoaanvallen te verijdelen. Als obstakel gebruikten de Duitse troepen gerecupereerde Belgische cointet elementen en Friese ruiters. De camouflage werd geperfectioneerd en verder uitgebouwd. In 1942 werden er 3 vliegtuighangars gebouwd en tegen de Waverse Steenweg kwamen 7 gecamoufleerde gebouwen, tegenover het vliegveld kwam een reserve van brandstof bedoeld voor de bevoorrading van de lokale bezetter .
Vanaf datzelfde jaar werden er regelmatig een paar nachtjagers van II./NJG 1 gestationeerd. Omdat de Duitse bezetter steeds meer en meer problemen kreeg met bombardementen door geallieerde vliegtuigen ontwikkelden de Duitsers een antwoord hierop. Omdat de geallieerde bommenwerpers steeds beter en beter bewapend werden was het niet meer evident om tijdens de dag deze toestellen aan te vallen. Door de ontwikkeling en perfectionering van de radar ontwikkelde de Duitse oorlogsindustrie de ‘nachtjager’. Deze maakte zoals de naam reeds vermeld gebruik van de nacht. In het donker en met behulp van de radar konden de Duitse nachtjagers ongemerkt naderbij sluipen en de geallieerde vliegtuigen aanvallen en vernietigen.
In de lente van 1944 werd de luchtmachtbasis “ le culot” zwaar beschadigd door geallieerde bombardementen. Onmiddellijk werd het zuster vliegveld van ‘les burettes’ dat niet beschadigd werd in gebruik genomen. Tijdens en na het bombardement van ‘le culot’ in de lente van 1944 werd het vliegveld dus gebruikt als operationele basis door de eenheden die niet meer van ‘le culot’ konden opereren. Er werden betonnen taxi banen aangelegd en verschillende schuilplaatsen voor vliegtuigen. Delen van deze banen bestaan nog steeds. … Tot half augustus 1944 bleven de Duitse nachtjagers en bombardementsvliegtuigen op beide vliegvelden gestationeerd. Vanaf half augustus (18 augustus) werden deze eenheden om tactische redenen teruggetrokken en vervangen door snelle gevechtsvliegtuigen van I/SKG.10 met FW 190A gevechtsvliegtuigen
Op 6 september 1944 werden Beauvechain en Meldert bevrijd door het 82ste regiment van de 2de geblindeerde divisie van het Amerikaanse leger. In het verslag van deze eenheid lezen we dat ze hun opmars startten vanuit hanne nille? Vermoedelijk Hamme Mille richting Beauvechain. Lichte gepantserde verkenningseenheden kwamen al vrij snel in Beauvechain. Voorzichtig trokken ze verder op richting opwelp? Opvelp allicht, maar de Duitse troepen gelegerd in de omgeving van Beauvechain waren nog niet geheel teruggetrokken.
Het kwam tot een handgemeen met twee mitrailleurnesten op de weg Bevekom Opvelp. Twee Duitse soldaten sneuvelden hier. Ook te Meldert sneuvelde een Duitse soldaat in een mitrailleurnest gelegen aan de Waverse Steenweg. Deze stelling bevond zich … amper 50 meter hogerop van de afslag van de Bosbergstraat. Een lichte Amerikaanse tank vuurde richting mitrailleurnest en raakte een betonnen elektriciteitspaal . De betonnen stomp steekt nog steeds in de grond…. De Amerikanen trokken zich snel terug en gaven de Duitse soldaten de kans om zich terug te trekken. Twee Duitse soldaten werden voorlopig begraven op de Meldertse begraafplaats. Later werden ze overgebracht naar de Duitse militaire begraafplaats van Lommel.
Ondertussen hadden de Duitsers het vliegveld met mijnen bezaaid”. Koen Herregods voegt hieraan toe: in de ochtend van 3 september 1944 gaan de soldaten rond in Opvelp om de dorpelingen in een straal van drie kilometer aan te raden om hun ramen te openen en de omgeving te verlaten. In de namiddag weerklinken een twintigtal explosies en daarna verlaten de troepen de streek met al de mogelijke transportmiddelen.
Opnieuw Eddy Stas: “Het vliegveld was grotendeels onbruikbaar voor de geallieerden, ook al omdat de startbaan uit gras bestond. Het 846ste en 852ste ‘engineer aviation battallion’ herstelden en maakten “’Les Burette’ nu Y-10 of le Culot East terug operationeel. Herstel en constructiewerken starten op 05 oktober 1944 en werden uitgevoerd door 846 EAB en op 18 oktober van datzelfde jaar startte 852 EAB aan de werken aan de landingsbaan. Het was een landingsbaan van 3600 feet ofwel 1097,28 meter die parallel liep met het huidige Beauvechainbos op de oude Duitse piste. Er werd tevens een parallelle taxibaan aangelegd en een aantal standplaatsen voor vliegtuigen. Er werden tenten opgezet waarin het personeel kon schuilen slapen eten enz.
Er was geen brandstofdepot, alles werd aangevoerd met tankwagens. Er werd een kleine controletoren gebouwd die tot in onze tijd in het midden van een akker stond en toen door een landbouwer afgebroken werd. Op 26 oktober 1944 was het vliegveld terug operationeel verklaard en op 02 november waren de werken afgelopen. Reeds na enige dagen moest 852 EAB opnieuw een compagnie sturen naar le Culot East…..de landingsbaan voldeed niet voor intensief gebruik..
De eerste gevechtsvliegtuigen die op het vliegveld toekwamen op 29/10/1944 waren van het 160 TRS ( 363 TRG) . Het waren verkenningsvliegtuigen van het type F-6 Mustang
Op 31/10/1944 lande het 161 TRS eveneens met F-6 Mustang. Op 30/10/1944 landen de F-5 lightning vliegtuigen van het 155 PRS en op 05/11/1944 landde het 33 PRS eveneens met F-5 lightning. Er werden nu F-6 (mustang) en F-5 (lightning) gevechts- en verkenningsvliegtuigen gestationeerd. Tijdens de slag om de Ardennen werden deze toestellen massaal ingezet. Velen vertrokken van op deze grond en kwamen nooit meer terug….. De laatste eenheden verlieten Y-10 op 11/03/1945”.
Tot zover Eddy’s relaas. Op nieuwjaarsochtend 1945, na de bevrijding, viel de Duitse Luftwaffe voor het laatst massaal vliegvelden in België en Nederland aan. Honderden vliegtuigen op zestien vliegvelden werden vernield. De eenheid JG4 diende met 18 toestellen Le Culot en Les Burettes te bombarderen maar ze raakte boven de Ardennen de richting kwijt, vooral omdat de piloten jong en onervaren waren.
Sommige toestellen belandden boven Sint-Truiden, andere vlogen door naar Melsbroek, waar er vijf uit de lucht werden geschoten. In februari 1946 werd de status als vliegveld definitief opgeheven en werd de landbouwactiviteit hervat.
Blijkbaar waren er nooit meer dan zo’n dertig tot veertig vliegtuigen tegelijk gestationeerd. Op 23 oktober 1940 om 16.23 landt Adolf Hitler op Les Burettes op weg naar een ontmoeting met Franco.
Maar blijkbaar hielp al dat camoufleren en verstoppen wel want deze basis is nooit gebombardeerd door de geallieerden en al die banen zijn lang bewaard gebleven en zijn er voor een groot deel nog altijd. Er zijn oude foto’s maar blijkbaar mogen die nog altijd niet publiek verspreid worden wegens ‘geheim’ of ‘copyright’ dus ik moet het aan je verbeelding overlaten.
Met behulp van de kaart kan je die banen ook volgen op je wandeling en een aantal maken trouwens deel uit van het plaatselijk wandelnetwerk.
In het vervolg van deze tekst vertel ik vooral wat je er nog allemaal van ziet maar onderdelen van vliegtuigen zijn daar niet bij. En daarbij ga ik ook na waarom Natuurpunt zich inzet voor het behoud van dit natuurerfgoed.
Vandaag liggen de velden er vredig en verlaten bij en dat geldt ook voor het weggetje naar het bosje. Op de kaart zie ik dat die weg in 1936 speciaal is aangelegd voor het vliegveld op het traject tussen het Remmelenbos en Les Burettes en aangezien hij vandaag op de Open Street Map staat en naar ik aanneem op het terrein dus al sinds 1945 vrij toegankelijk is, denk ik niet dat je er niet zou mogen komen zolang je geen verstoring teweegbrengt.
Ik schenk hier aandacht aan omdat er verhalen zijn over ontmoetingen met de boze eigenaar van dit bos die beweert dat alles met wegen en al van hem is en ‘dus’ verboden toegang.
Aan het begin van het noordelijke bosdeel staat wel een bordje verboden toegang bij een duidelijk afgebakend privé-perceel met een houtstapel dus daar blijf je beter weg denk ik.
Het weggetje loopt dood in het zuidelijke deel van het bos en eigenlijk is er niets zomaar te zien behalve overal nogal wat overgroeide landbouwafval (vaten, plastiek, resten van voertuigen, banden, steenslag maar ook hopen gebroken eternietplaten). Veel van dat afval is biologisch niet afbreekbaar en gevaarlijk voor het milieu. Dat eterniet bevat ongetwijfeld nog asbest.
Omdat ik niet moet weten van privé-vuilstorten in de natuur vind ik dat er voor de milieudienst van de gemeente Beauvechain een uitdaging is om de eigenaar daarop aan te spreken. Ondertussen heeft die dienst laten weten dat ze ‘op de hoogte’ zijn maar aangezien het terrein privé is het moeilijk is om de vervuiling officieel te laten ‘vaststellen’ maar ze beloven dat ze het dossier zullen opvolgen. Dat doet mij denken dat er wel nog wat burgerprotest zal nodig zijn om het stort te laten opruimen.
Sporen van vliegtuigen of gebouwtjes zie je nergens maar zoals we al weten hebben de Duitsers bij hun vertrek alles wat er was aan bovengrondse infrastructuur verwoest.
Het echte geheim ontdek je door even een klein paadje te volgen tot tussen de donkere schaduw van de bomen. Dan besef je dat er hier inderdaad vroeger iets is geweest dat je in je in een gewoon bos niet verwacht. Plotseling verdwijnt alle wilde begroeiing en sta je op een soort bebladerde ‘dansvloer’. Zo’n vlakke bosbodem heb ik nooit gezien. Of er onder die bladeren beton ligt kan ik niet zeggen want ik ben niet beginnen graven maar ik denk het wel, anders had de boer het wel in beslag genomen.
Maar het is echt wel een ervaring om te beleven wat de natuur doet met mensenwerk als de mensen zich terugtrekken en de zaak onbeheerd achter laten. Binnen de kortst mogelijke tijd kruipen de bomen door ieder gaatje of spleetje naar buiten en maken van een verharde vlakte een natuurbos. En omdat dit blijkbaar al aan de gang is sinds 1945 zijn de bomen ondertussen ook al wel flink opgegroeid, hoewel hier en daar met vreemde vormen en nogal wat dood hout dat in het rond ligt. Hier komen alleen nog herten en jagers ook wel denk ik.
Dankzij Koen Herregods van Opvelp die heel het dossier al een tijd bestudeert weet ik ondertussen dat dit bosje de in feite geen vliegtuigen herbergde maar dat het de kampplaats was voor de bemanningen en dat er van alles gestaan moet hebben waarvan je nu niets meer ziet. Er moet ook een munitieopslagbunker geweest zijn en ik lees dat er zelfs een nep-begraafplaats was om het geheel te camoufleren.
Het vliegveld zelf was aan de zuidkant van dit bosje en strekte zich uit zover je kan zien op deze vlakte tot aan de bomen op de horizon.
Alles aan de noordkant tot het Remmelenveld en in het oosten tot in Meldert diende om vliegtuigen te kunnen verplaatsen en te kunnen verbergen. Aan die zuidkant is niets meer te zien maar van de noordkant heb ik ondertussen wat foto’s. Ik lees dat de betonbanen niet gefundeerd waren maar gewoon op de grond gelegd werden. Op die manier kostte het minder tijd en moeite om ze weer te herstellen na een bombardement. Om diezelfde reden bestonden sommige pistes blijkbaar gewoon uit op de grond gelegde stalen rasters.
Op sommige open plekken in het bosje groeien massa’s bramen hoog op en na een tijdje begin je te vermoeden dat je hier misschien naar ‘avioles’ kijkt, dat zijn aarden of betonnen wallen die de Duitsers als een soort open bunkers (zonder dak) opwierpen om hun vliegtuigen en bunkers te beschermen tegen de luchtdruk van exploderende afgeworpen bommen of. Over die avioles ga ik het nog uitgebreid hebben.
Op het einde van hun verblijf zouden ze ook structuren hebben opgericht om de geallieerden te beletten om op het vliegveld te landen maar die zijn niet meer te zien. Op een paar plaatsen kom ik diepe kuilen tegen waarvan ik vermoed dat het bomkraters zijn. Maar ook daar groeien de bomen ondertussen welig. Tussen de bomen ligt geen afval en eigenlijk is het een bijzondere natuurbeleving, zij het op kleine schaal want het bosje is maar klein.
Ik pleit er voor om dit perceel te beschermen als erfgoed en er verder niet te veel aan te doen. Van mijn gidsen hoor ik ondertussen dat de Duitse vliegtuigen van hieruit in het begin van de oorlog Nederland bombardeerden (Rotterdam?) en later deelnamen aan de bombardementen op Londen. Dat was de afstand die gevechtsvliegtuigen van die tijd juist op en neer konden vliegen. Dankzij Koen kan ik je nu ook twee kaartjes laten zien waar je kan zien waar die basis precies was. Ik begin mij af te vragen of er aan dit bosje eigenlijk niet een gedenkteken zou moeten staan. Wat denk jij daarvan?
Om op missie te vertrekken stegen de vliegtuigen op vanuit het gras of vanaf stalen roosters op de bodem. Beton kwam er zelfs niet aan pas. Aan de noord- en oostkant liggen (of lagen) er betonbanen tot aan de Hazenberg in Opvelp en het kapelletje aan de Stenenkruisstraat in Meldert. Dat beton was niet gefundeerd en is op veel plaatsen opgeruimd door de boeren (en het ijzerwerk is door hen hergebruikt als afrastering) maar er is toch nog veel van overgebleven en zichtbaar op het terrein als je het weet zijn.
Tussen Les Burettes en het Remmelenbos bevindt zich nog een van de twee laatst overgebleven zichtbare ‘avioles’. Op de foto zie je naast een overduidelijke piste nog de wallen, veel steenslag en alweer veel afval. Het zijn gewoon plekken om de vliegtuigen te verstoppen en te beschermen met aarden wallen en een camouflagenet als dak. Er moeten er heel veel geweest zijn en wijd verspreid over het terrein om aanvallers te misleiden en om te voorkomen dat bij een bombardement meerdere geparkeerde vliegtuigen tegelijk konden worden bestookt. En zoals gezegd werden er ook houten namaakvliegtuigen aangevoerd om voor nog meer misleiding te zorgen. Alle nadruk lag op de misleiding zoals het zetten van namaakgebouwen, kleureffecten in het landschap en dus ook een namaak begraafplaats om een munitie-opslagplaats in het bosje van Les Burettes te verbergen.
Vanaf hier vervolg ik deze tocht langs overgroeide taxibanen en puinhopen naar Opvelp om opnieuw foto’s te maken van zaken die er ooit waren maar die je als gewone bezoeker niet meer ziet. Erg fotogeniek is dat niet maar samen met het verhaal heb je er misschien toch iets aan.
In Opvelp ken je natuurlijk het natuurgebied De Hazenberg van Natuurpunt waar in het najaar de orchideeën onder de paddenstoelen, de Wasplaatjes, in bloei zouden moeten staan.
Vlak ten westen daarvan zie je op de kaart het Remmelenbos en het Remmelenveld. Op het terrein staat een torenhoge radiomast en daar moeten we heen. Het bos is privé en stond in Opvelp vele jaren bekend om zijn boze eigenaar die mogelijke indringers luidruchtig bedreigde met zijn jachtgeweer en zijn gebied volkomen ontoegankelijk maakte met alle mogelijke hekken, andere obstakels en verbodsborden.
Ik hoor dat niet lang geleden het terrein is overgenomen door de eigenaar van de vierkantshoeve Berkenhof. Die komt zeker niet af met bedreigingen maar de versperringen zijn er niet minder door geworden. Het goede nieuws is wel dat tegenwoordig vanaf de Hazenberg het paadje aan de noordkant langs de bosrand open en toegankelijk is en dat is een flinke uitbreiding van de officiële Holle Wegen wandeling in dit gebied.
Op weg naar het bos kom je bij een bordje nog een grote geheimzinnige steen in de grond tegen waarvan ik de betekenis nog niet ken.
In het bos legden de Duitsers – vooral rond 1943 – verschillende vliegtuigparkings aan en in het veld moeten er ondergrondse werkplaatsen geweest zijn. Aan het einde van de oorlog is dat allemaal vernield en sinds 2011 is alles wat nog aan fundamenten zichtbaar was (blokken beton) met dikke lagen grond bedekt om opnieuw landbouw mogelijk te maken.
Het enige wat je nu nog ziet zijn drie gebetonneerde stroken waarvan één in het bos (en dus niet toegankelijk) en twee op het pad.
Bij dit verhaal hoort nog een anecdote (met dank aan lezer Pieter Evers): “op het moment dat de Amerikaanse tanks binnenrolden in Opvelp de laatste SS ers achterhoede te paard wegtrok (en nog een man doodschoten die al de Belgische driekleur had uitgehangen) waren de schelmen boerkes van Opvelp al met hun paard op het vliegplein om de draad weg te halen (in rollen om later als omheining te gebruiken) en het hout uit de geschutsputten. Daarna kwam de Belgische overheid rond om de rollen te tellen want de boerkes moesten … betalen … en dus gingen die dan die rollen verstoppen …”.
Er bestaan zelfs nog foto’s van zulke rollen ‘pleindraad’ (in het Opvelps: “Plaandrood”) maar die heb ik nog niet gezien. Pieter vertelt erbij dat tijdens de oorlog de boeren dikwijls met hun paarden werden opgevorderd om te gaan werken en dan van alles meepikten zoals werktuigen en cement en dat er veel gebouwd werd in Opvelp in die tijd. Misschien zijn er lezers die ook nog herinneringen hebben in dezelfde richting?
Eddy Stas heeft me meegenomen naar de Melderse kant van het oude oorlogsvliegveld. Eddy staat bekend als dé grote kenner van heel deze site en nu ik hem heb ontmoet denk ik dat dit terecht is. Omdat dit deel van de site op Vlaams grondgebied ligt is zijn de resten ervan het meest van belang voor Natuurpunt.
Daarover ga ik het nog hebben maar we zien we toch al een heel gezelschap zilverreigers die hier blijkbaar alle jaren in deze tijd verblijven hoewel er helemaal geen water te zien is. Eddy vertelt me dat ondanks de kaalheid van deze agro-industriële akkers er altijd zeer veel trekvogels gezien worden, waaronder ook ooievaars. Kraaien vliegen natuurlijk overal rond maar in de lucht cirkelt ook een kiekendief en vliegt een sperwer uit het aviole-bosje op waarnaar we op weg zijn.
Langs een statig kasteel met ijzeren hek en de al even statige vierkantshoeve Hof Ter Meren komen we langs een charmant privé-bijenhotel aan de winterlinde op de kruising tussen de Stenenkruisstraat en de Overhemstraat. Die is de oudste en dikste van Meldert en staat om die reden samen met het nieuw gerestaureerd OLV kapelletje op de erfgoedlijst en wordt daar geprezen worden om zijn speciale vorm. Eigenlijk ziet hij er afschuwelijk toegetakeld uit als een ondeskundige gesnoeide knotwilg maar er staat wel een leuk bankje voor.
Het is een wonder dat zo’n boom waarvan de dikke takken zo afgezaagd zijn (gekandelaard heet dat, dat wordt dikwijls bij stadsbomen gedaan in te smalle straten) toch een leeftijd van meer dan 350 jaar heeft kunnen bereiken.
Het kapelletje werd in 1809 gezet door dankbare ouders van een pasgeboren gezond kind. Begin jaren 80 van de vorige eeuw werd het omver gereden tijdens de suikerbietenoogst en nadien in met moderne materialen terug opgebouwd. Eddy vertelt me dat hier in de buurt ook nog de resten zijn gevonden van een Romeinse villa waarvan de contouren terug zichtbaar gemaakt zullen worden met een groenbeplanting.
Op die Stenenkruisstraat kom ik nog terug omdat daarlangs stukken taxibaan behouden zullen blijven maar eerst gaan we naar het noorden richting Bevekomstraat. Op de kaart zie je daar nog een reeksje van vier knobbels in het landschap, allemaal resten van de vroegere avioles ofwel de bunkers voor de Duitse gevechtsvliegtuigen. Onderweg kom je nog op een paar plaatsen stroken tegen die bij nader inzien oude taxibanen zijn waar hier en daar het beton nog doorschemert.
Aan een bord met een gele affiche met de bekendmaking van een ‘beslissing van een omgevingsvergunning’ staan we bij een aan zijn U-vorm nog helemaal herkenbare Aviole die in het kader van de ruiverkaveling van Willebringen zal gerestaureerd worden en voorzien worden van de nodige uitleg en zelfs een namaakvliegtuig tussen de wallen. Voorlopig ziet hij er echter nog uit als al de andere overblijfselen van de site: begroeid, verwaarloosd en met afval bezaaid hoewel Eddy me vertelt dat er al veel zou zijn opgeruimd.
Het roept bij mij opnieuw de vraag op waarom er al die jaren op deze reusachtige oorlogssite nooit gedenktekens zijn geplaatst.
Is het omdat hij aan beide zijden van de taalgrens ligt en er geen overschrijdend en zelfs geen intergemeentelijk overleg is (de afwezigheid daarvan valt op)?
Is het omdat de boeren op deze verder haag- en boomloze agro-industriële vlakte eigenlijk vooral en hardnekkig willen dat heel dit zaakje wordt opgekraamd en dat ook overal aan het doen zijn met hun grote machines als er even niet wordt opgelet?
Is het omdat in het begin van de oorlog alles (beter: het weinige) wat er in deze omgeving was aan slecht voorbereide Belgische luchtmacht door de Duitsers is weggebombardeerd en men liever daar niet aan herinnerd wordt?
De precieze restauratieplannen heb ik nog niet gezien maar blijkbaar werkt er een bureau aan een project waarbij ook aandacht zal worden besteed aan de vliegtuigen die hier gestaan hebben. Ik hoop dat ze er ook een gedetailleerd plan zullen bijvoegen van al die pistes en opslagplekken die er hier geweest zijn en gedeeltelijk nog zijn en waarvoor het allemaal gediend heeft, want tot zover heb ik er zelf toch nog maar vaag zicht op.
Op deze aviole komen we toch iets konkreets tegen in de vorm van een groot blok beton met een ijzeren bevestigingsmechanisme. Waarvoor het gediend heeft staat er niet bij. Misschien maakte men de vleugels van de vliegtuigen hieraan vast om te zorgen dat de wind er geen vat op zou krijgen? Misschien hoorde er een lier bij om de toestellen uit de bunker te trekken?
Ook deze aviole heeft een vloer van beton maar ondertussen vertelt weer iemand mij dat in de tijd van de Duitsers er nog gewerkt werd met vloeren van aangestampte aarde en dat de betonnering pas nadien door de geallieerden is aangebracht. Wie kan zeggen wat de juiste toedracht is? Al de rest van mijn verzameld materiaal spreekt dit tegen maar dat zegt niets want de een schrijft het over van de ander heb ik zo de indruk.
In de verte zien we nog andere avioles. Even denken we dat er jagers bij staan en dat het dus niet verstandig is om er naar toe te gaan maar dan blijkt het te gaan om reusachtige vogelverschrikkers en daar hoeven wij ons niets van aan te trekken. Wat er hier voor jagers te beleven is versta ik eigenlijk niet maar blijkbaar worden er nog elk jaar fazanten uitgezet ondanks het verbod om dat te doen.
Van hier verkennen we de aviole die op termijn in beheer zal komen van Natuurpunt als gevolg van de besluiten over de ruilverkaveling van Willebringen als een eiland van natuur op deze verder boom- en haagloze akkervlakte.
Voorlopig is het nog een wild bosje in het landschap. Pas als je tussen de wildgroeiende struiken doordringt zie je aarden wallen opduiken in de voor dit soort vliegtuigbunkers kenmerkende U-vorm. Deze aviole is nog helemaal in zijn geheel, er is in al die jaren zelfs geen stukje van afgegraven.
Wanneer het natuurbeheer zal beginnen weet ik niet en voorlopig ziet het er nog niet als topnatuur uit. Op veel plaatsen ligt de gebruikelijk afval en groen bemoste stukken beton schemeren onder de takken door. Drukbezocht is de plek niet maar het jagershutje is toch nog niet vervallen. Er rond staan kooien rond waarvan we vermoeden dat die nog wel eens gebruikt zouden kunnen zijn om ondanks het verbod kraaien te lokken of om er uit te zetten fazanten in te bewaren want konijnen zal je op deze plek toch niet willen houden denken we. Een verroeste jagersladder lijkt te vergroeien met de boom waar hij tegen staat.
Plotseling stuiten we op een opvallend groot hol in een van de wallen. Dat moet van een das zijn maar er zijn geen poot- of andere sporen te zien dus de bewoner is er kennelijk niet meer. Maar dat opent uiteraard vooruitzichten op een echte dassenburcht.
Wat heeft zo’n oude bunker met natuur te doen? Ik laat Natuurpunt aan het woord: “In dit uitgestrekte plateau waren deze oude bunkers, graften en betonstroken jarenlang braakgrond, sommige evolueerde tot ruige stroken, andere tot kleine struwelen. En net deze zaken maken het verschil in deze grote uitgestrekte plateaus. Deze natuuroases geven de sterk bedreigde akkervogels een vaste broedstek. Dat het niet goed gaat met de akkerfauna is geen eufemisme. Met een achteruitgang van meer dan 80 tot 90 % verdwijnen de akkervogels zoals veldleeuweriken, geelgorzen, grauwe gorzen, patrijzen en kiekendieven als sneeuw voor de zon. Naast het aanbieden van graan voor gorzen en tijdelijke natuur infractructuur met beheerovereenkomsten is er ook nood aan een vaste natuurinfrastructuur. Doornstruwelen voor de gorzen als ideaal zangpost of schuiloord als de jagende kiekendieven op strooptocht is. Deze stroken krijgen ook een belangrijke rust functie… daar waar dit plateau jaren lang enkel werd ontsloten door trage wegen zijn deze vervangen door betonwegen, hierdoor zijn rustgebieden en belangrijk aandachtspunt voor deze grondbroeders en de akkerfauna. Dit noemen we vaste natuurinfrastructuur en dit kan op deze plaats met een knipoog naar het verleden door deze stroken en oude beton te verbinden, niet als oorlogsinfrastructuur maar als natuurinfrastructuur.”
Stilaan kom ik aan het einde van mijn verkenning van dit oude oorlogsvliegveld. Vanaf de voor Natuurpunt bestemde ‘aviole’ gaan we terug langs het centrale kampement van deze basis, nu het bosje waarover ik het al had.
Terwijl we langs het puin van een vroegere piste stappen davert er een F-16 over ons heen voor een ‘stop-and-go’ trainingsvlucht naar de basis van Beauvechain. De militaire technologie is toch wel veel veranderd sinds de tijd van de Tweede Wereldoorlog en eigenlijk vind ik dat nogal verontrustend want je moet er niet aan denken dat we met dàt soort technologie een oorlog boven Beauvechain gaan uitvechten en toch gebeurt dat sinds vele jaren in vele delen van de wereld. Het kleine ‘Marchetti’-toestel dat volgt op de F-16 ziet er toch al meer uit als die oude jagers en bommenwerpers maar het is ook alleen maar goed om te leren vliegen.
Voor de eerste keer zie ik ook een stapel ‘pleindraad’ uitsteken boven de betonbrokken, je weet wel dat ijzer dat de boeren kwamen plunderen zodra de Duitsers wegwaren. Let op de ijzeren staaf waarmee dat in de grond was vastgemaakt. Als je hier een herdenkingsbordje aan zou ophangen heb je direct het monument van deze site dat nu ontbreekt.
Eddy toont me de plaats van de startbaan op ijzeren platen die de Amerikanen bij hun komst hebben aangelegd. De commandanten vestigden zich in het kasteel van Meldert (zie de foto) terwijl de manschappen in de sneeuw mochten toekijken vanuit hun tenten in het bosje.
Om de landingsbaan te maken werd al in 1936 de eeuwenoude ‘Arbre’ van de ‘Epine Hermeline’ omgehakt. Sinds 2017 staat er een nieuwe Meidoorn maar heel vrolijk is hij niet. Dit verhaal zal ik nog een andere keer vertellen (maar zie een van de links).
Het laatste stuk van deze tocht gaat langs de aan Vlaamse kant al gebetonneerde Stenenkruisstraat richting Meldert waar het blijkbaar de bedoeling is om aan een holle weg een eindje van een piste te bewaren en opnieuw zichtbaar te maken.
Ik ben benieuwd, voorlopig is er vooral veel puin te zien en het probleem is ook dat de nieuw gebetonneerde veldweg voor een deel de piste doorkruist. Het te bewaren deel zou zich moeten bevinden op een plek waar de weg een beetje hol wordt.
Ondertussen reageert er een lezer uit de streek een beetje nijdig omdat ik ‘zijn’ landschap beschrijf als boom- en haagloos en er aan toevoeg dat het er vroeger veel charmanter en gezonder moet hebben uitgezien. Hij zegt dat het plateau al sinds de Romeinse tijd in gebruik is voor de landbouw, dat we nu eenmaal niet meer in de 19de eeuw leven en dat de landbouwmethoden gelukkig gemoderniseerd zijn.
Ik moet eerlijk zeggen dat ik het eigenlijk wel treurig vindt dat de biodiversiteit op deze plek het uitsluitend moet hebben van die paar overgebleven bultjes/bosjes en overgroeide pistes van dat vroegere oorlogsvliegveld die dan ook nog stuk voor stuk tot privé-stortplaatsen zijn gedegradeerd. Als de moderne tijd dat soort landbouw oplevert vind ik dat niet positief en ook absoluut niet duurzaam.
Er zijn ondertussen heel wat mooie en ook erg moderne alternatieven ontwikkeld om de voedselproduktie te verzekeren maar je moet daar natuurlijk voor openstaan. Gelukkig is dat op veel plaatsen het geval en tussen Beauvechain en Meldert ligt er dus een enorme uitdaging te wachten. Met deze positieve bedenking kom ik aan het einde van deze reportage maar ik neem me voor om hier nog dikwijls terug te komen.
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
Eddy Stas – Kleine monografie van “ le culot east” – Niet gepubliceerde tekst over Les Burettes voor Natuurpunt naar aanleiding van de Ruilverkaveling van Willebringen. Ongedateerd, na 1991.
+++
Parkeerplaatsen vliegtuigen (Opvelp) | Hangar Flying
www.hangarflying.eu › Erfgoedsites
citeert een artikel uit het Laatste Nieuws van 10 juni 2017
+++
Les Burettes – vliegveld | Luchtvaartgeschiedenis.be | Historie …
www.luchtvaartgeschiedenis.be › content › les-burettes-vli…
“LES BURETTES” EEN VERGETEN STUKJE GESCHIEDENIS …
www.natuurpunt.be › nieuws › “les-burettes”-een-verge…
+++
https://www.encyclopedie.fr/definition/burette
+++
https://fr.wikipedia.org/wiki/Combat_de_Beauvechain
Combat de Beauvechain — Wikipédia
+++
https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/130931
+++
(over de meidoorn van Sint Ermelindis)
Trefwoorden : beauvechain, tweede wereldoorlog, luftwaffe, opvelp, meldert, natuurpunt, natuurgebied, aviole, gevechtsvliegtuig, tweede wereldoorlog, erfgoed, ermelindis, afval, stort,
OP STAP IN HET LAND VAN DE DIJLE EN DE DEMER 
